Zatrzymanie i areszt

Zatrzymanie i aresztowanie to pojęcia, które często są ze sobą niesłusznie mylone. Nie oznaczają bowiem tego samego. Zatrzymanie jest środkiem przymusu, polegającym na pozbawieniu wolności, który może zastosować Policja, a także inne organy ścigania. Aresztowanie to środek zapobiegawczy, który związany jest z wydaniem stosownego postanowienia i osadzeniem w areszcie śledczym osoby, co do której zachodzi konieczność odizolowania jej od świata zewnętrznego. Zarówno zatrzymania, jak i aresztowania można dokonać w ściśle określonych przypadkach, a osobom, co do których stosuje się te środki, przysługują konkretne uprawnienia.

Kiedy Policja ma prawo dokonać zatrzymania?

Zgodnie z art. 244 kodeksu postępowania karnego Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby, albo zatarcia śladów przestępstwa. Zatrzymania można dokonać również wtedy, gdy nie można ustalić tożsamości osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa.

Wskazany wyżej środek przymusu stosuje się  również w kilku innych przypadkach, na polecenie prokuratora, a mianowicie:

• jeżeli osoba podejrzana nie stawia się na wezwanie w celu przedstawienia jej zarzutów lub ich uzupełnienia albo zmiany;
• jeżeli osoba podejrzana nie stawia się na wezwanie w celu poddania się oględzinom lub badaniom ciała, w tym badaniom psychologicznym i psychiatrycznym;
• jeśli osoba taka w bezprawny sposób utrudnia postępowanie.

Uprawnienia zatrzymanego

Zatrzymanie jest środkiem, który w sposób bezpośredni narusza wolność konkretnej osoby. W związku z tym osobie zatrzymanej przysługuje szereg uprawnień, spośród których najważniejsze jest prawo do skorzystania z pomocy obrońcy – adwokata.

Niezwłocznie po dokonaniu zatrzymania należy umożliwić osobie podejrzanej o popełnienie przestępstwa nawiązanie kontaktu z obrońcą oraz rozmowę z nim. Uprawnienie to jest niezwykle istotne, bowiem w większości przypadków osoby zatrzymane są zdenerwowane i bezradne nie tylko z uwagi na samą zaistniałą sytuację, ale również ze względu na nieznajomość przepisów procedury karnej.

Oprócz powyższego, istotnym uprawnieniem osoby zatrzymanej jest poinformowanie jej o przyczynach zatrzymania, a także wyjaśnienie, o jakie przestępstwo jest podejrzewana.

Osoba zatrzymana powinna mieć dostęp do pierwszej pomocy medycznej oraz do skorzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim. Może złożyć oświadczenie co do zaistniałej sytuacji, ale nie musi. W każdym jednak wypadku powinna zostać wysłuchana.

Zażalenie na zatrzymanie

Ważnym uprawnieniem przysługującym osobie zatrzymanej jest możliwość złożenia zażalenia do sądu, który ma zbadać zasadność, legalność oraz prawidłowość zatrzymania. Zażalenie takie może zostać sporządzone przez ustanowionego w sprawie adwokata, który w jasny sposób przedstawi sądowi zastrzeżenia zatrzymanego.

Dopuszczalny termin zatrzymania

Zgodnie z art. 248 kodeksu postępowania karnego, zatrzymanego należy zwolnić natychmiast po ustaniu przyczyny zatrzymania, a w każdym razie w ciągu 48 godzin, pod warunkiem, że nie zostanie on przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o tymczasowe aresztowanie. Sąd na podjęcie takiej decyzji ma jedynie 24 godziny.

Niewydanie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu skutkuje koniecznością natychmiastowego zwolnienia. Zatrzymanego należy zwolnić również w każdym wypadku na polecenie sądu lub prokuratora. Nie można go również ponownie zatrzymać na podstawie tych samych faktów i dowodów.

Tymczasowe aresztowanie

Aresztowanie jest środkiem dużo dalej idącym niż zatrzymanie, bowiem może zostać zastosowane tylko na podstawie stosownego postanowienia wydanego przez sąd na wniosek prokuratora. Związane jest też z przedstawieniem zarzutów i uznaniu go za podejrzanego.

Podstawą wydania postanowienia o tymczasowym aresztowaniu mogą być jedynie ustalenia dokonane na podstawie jawnych dla oskarżonego i jego obrońcy dowodów. Tymczasowe aresztowanie ma służyć przede wszystkim zabezpieczeniu prawidłowego toku postępowania, a także zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa.

Tymczasowe aresztowanie – przesłanki

Tymczasowe aresztowanie jest środkiem ostatecznym, który można zastosować tylko wtedy, gdy inne środki zapobiegawcze (np. dozór Policji czy zakaz opuszczania kraju) nie są wystarczające.

Środki zapobiegawcze stosuje się, gdy:

• zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się podejrzanego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości, albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu;
• zachodzi uzasadniona obawa, że podejrzany będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień, albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne;
• podejrzanemu grozi wysoka kara, w szczególności, jeśli zarzuca mu się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd I instancji skazał oskarżonego na karę nie niższą niż 3 lata;
• zachodzi uzasadniona obawa, że podejrzany, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.

Uprawnienia tymczasowo aresztowanego

Uprawnienia osoby aresztowanej są zbliżone do tych, które przysługują zatrzymanemu. Przede wszystkim organ stosujący ten środek zapobiegawczy ma obowiązek wyjaśnić aresztowanemu powody zastosowania aresztowania. Organ musi również powiadomić osobę najbliższą dla podejrzanego lub osobę przez nią wskazaną.

Istotnym uprawnieniem jest również możliwość skontaktowania się z obrońcą, a także złożenie zażalenia na zastosowanie tymczasowego aresztowania. Należy pamiętać, że w czasie trwania tymczasowego aresztowania jedynie obrońca ustanowiony w sprawie może bez większych ograniczeń kontaktować się z podejrzanym (oskarżonym). Inne osoby, w szczególności rodzina, każdorazowo muszą uzyskać zgodę prokuratora lub sądu na widzenie.

Ograniczenia stosowania tymczasowego aresztowania

Od zastosowania tymczasowego aresztowania można odstąpić w kilku sytuacjach, m.in.:

• gdy pozbawienie podejrzanego wolności spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo lub pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla niego lub jego najbliższej rodziny;
• gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do niego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą, albo gdy okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności;

Odstępstw tych nie można jednak zastosować, jeśli podejrzany się ukrywa, nie stawia na wezwania lub utrudnia prowadzenie postępowania.

Oprócz powyższego, przepisy kodeksu postępowania karnego nie pozwalają na zastosowanie tymczasowego aresztowania, gdy przestępstwo zarzucane podejrzanemu zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku.

Tymczasowego aresztowania można również uniknąć poprzez złożenie określonego poręczenia majątkowego. Jest to możliwe jedynie za zgodą sądu, który wyrażając ją, wyznacza również termin złożenia wskazanego poręczenia.

Czas trwania tymczasowego aresztowania

Co do zasady okres trwania tymczasowego aresztowania nie może być dłuższy niż 3 miesiące. Jednakże, jeśli w tym terminie nie jest możliwe ukończenie wszczętego postępowania przygotowawczego, sąd może na wniosek prokuratora przedłużyć okres aresztowania w ten sposób, aby łącznie nie przekroczył 12 miesięcy.

Z kolei łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd I instancji nie może przekroczyć 2 lat. Przedłużenia powyżej wskazanych okresów granicznych może dokonać sąd apelacyjny jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach, np. zawieszenia postępowania karnego lub celowym przewlekaniu postępowania przez samego oskarżonego.

Podsumowując, w sytuacji zatrzymania należy skorzystać z pomocy doświadczonego obrońcy, który w sposób obiektywny doradzi i zaproponuje najkorzystniejsze rozwiązania, a przede wszystkim nie dopuści do pogorszenia sytuacji prawnej Klienta, bowiem wstępne czynności przeprowadzone z udziałem osoby zatrzymanej mają bardzo duży wpływ na późniejszy przebieg postępowania karnego, w szczególności na zastosowanie tymczasowego aresztowania.

Dzięki profesjonalnej pomocy adwokata, zamiast aresztu może zostać zastosowanie poręczenie majątkowe lub dozór policyjny.

Nasza kancelaria oferuje indywidualne podejście do każdej sprawy oraz profesjonalną pomoc w znalezieniu najlepszego wyjścia z trudnej sytuacji oraz kompleksową pomoc w zakresie prowadzenia spraw karnych.